بررسی اجمالی دوسنت دیرینه (چهارشنبه سوری ونوروز)
چهارشنبه سوری
واِژه “چهارشنبه سوری “ازدو واژه “چهارشنبه “-نام یکی ازروزهای هفته –وسوربه معنای ، بزم ،جشن عروسی ساخته شده است.(عمید ،1381ص813)همچنین سوری به معنای سرخی وسرخ رنگ (همان)است واشاره به سرخی آتش دارد . چهارشنبه سوری ،مراسمی است به این صورت که بعضی از مردم در آخرین چهارشنبه سال ،آتش می افروزند واز روی آن می پرند .در کتاب مفاتیح الحیاه در مورد پیشینه این سنت آمده است :"آتش در ایران قدیم ،مقدس وهمپایه فرزند اهورا مزدا شمرده می شد ؛ازاین رو پیش از نوروز به آتش کده ها می رفتند وآتش برمی افروختند وچون طبق برخی نقل ها در ایران هفته نبود ،این مراسم درسیصدو شصتمین روز سال (روز بیست وششم اسفند ماه )برگزار می شد ومعتقد بود ند در این روز فرور های (ارواح )نیاکان به زمین می آیند واین آتش برای راهنمایی آنهاست ؛ولی آتش افروختن وجستن از آن وشادی کردن در کنار آن، ترقه زدن ومنفجر کردن مواد منفجره در چهار شنبه آخرسال ،نه برهان عقلی دارد ،نه دلیل نقلی ونه منفعت ملی وجز خرافه
در هیچ یک از متون باقیماند ه پیش ازاسلام اشاره ای به جشن چها رشنبه سوری نشده است .در اوستا ،کتیبه های عیلامی ،هخامنشی ،اشکانی وساسانی ونیز در متون پهلوی وحتی در روایت های مورخان یونانی درباره ایران نیز درباره جشن چهارشنبه سوری مستند وسخنی در دست نیست .( همان)
متون دوران پس از اسلام نیز در این باره تقریبا ساکت بوده اند ؛حتی درآثارمحقق دقیقی همچون ابوریحان بیرونی نیز درباره آن توضیحی داده نشده است . نخستین وکهن ترین کتابی که در آن به آتش افروزی در جشن چهارشنبه سوری اشاره شده است کتاب تاریخ بخارا ،اثر ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی (286-358ق)است. در این کتاب که به نام مزارات بخارا نیز شناخته می شود ،آمده است که وقتی امیر منصور بن نوح سامانی در ماه شوال 350قمری به ملک نشست ،دستور داد که هنوز سال تمام نشده ،در شب چها رشنبه ،چنانکه عادت قدیم است ،آتش عظیم افروختند.(همان،ص767)ودر مواردی زیانبار ی غیر قابل جبران چیز دیگر ی نیست .(جوادی آملی ،1390،ص766)
پس این کار سنت سیئه وظلم به فرهنگ مردم بزرگ ایران است ونه تنها مبنای عقلی ونقلی ندارد ،بلکه بر خلاف نظم
وامنیت وآسایش افراد وهمنوعان است وآزادی آنان راسلب می کند وآسیب ها وتلفات فراوانی در پی دارد .برای نوجوانان وجوانان یک جامعه عیب است که پدران ومادران برای رشد وسلامت آنان از جان وسلامت خود مایه یگذارند ،ولی آنان براثرجهل علمی یا جهلالت عملی ،خودرابسوزانند وجامعه رانیز در اضطراب فروببرند . بلکه زیبنده کشور اسلامی این است که از این سنت زشت دست بردارد وسنت های الهی ،مانند عید فطر ،عیدقربان ،نماز جمعه و….رازنده کند.(همان)
امام رضا (علیه السلام )فرمود :
“خداوند رحمت کند کسی را که امر (سنت)مارا زنده کند"ودر ادامه افزودند :"اگر مردم زیباییهای سخن مارا بدانند ،ازما پیروی خواهند کرد”.(عیون اخبارالرضا،ج1،ص307)
فلفسه شعار ملی گرایی
آیت الله سیداحمد خاتمی درموردنقش دشمنان در این سنت فرمود :"دشمنان می خواهند با پراهمیت جلوه دادن نمادهای ملی نسبت به جلوه های دینی ،دین را در جامعه کم رنگ کنند آن ها با بزرگ کردن چهارشنبه سوری ،نوروز ونظایر اینها می خواهند به این هدف نائل شوند. (دریچه وله فارسی ،4مارس 2011،بازبینی شده 8/1/92
چهارشنبه سوری ازنگاه مقام معظم رهبری
دستگاههای تبلیغاتی بیگانه برای تحویل سال چیززیادی نگفتند ولی برای چهارشنبه سوری همه صحبت کردند واین درست نقطه مقابل اسلام است .(بیانات در حرم رضوی ،پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله خامنه ای .1/1/78)ودر دیدار با جمعی از کارگزاران در سال 85ازایشان خواست که ارزشهای ملی ودینی راتقویت کنند وفرمود:"وقتی ارزش می گوییم ذهن نباید فورا به سمت چهارشنبه سوری برود. ارزش ملی یعنی احساس استقلال یک ملت ،استقلال فرهنگی. (بیانات دردیدار جمعی ازکارگزاران سینما وتلویزیون ،پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله خامنه ای 23/3/85
نوروز ،سنت پسندیده یا ناپسند
نوروز که به آن روزنو ،عید اول سال ،روز اول فروردین -که جشن ملی ایرانیان است- ،نوروز سلطانی هم می گویند. (عمید ،1381،1225)برخی احادیث ،این سنت راتایید وبرخی آن را رد می کنند به نظر می رسد رد دراین روایات به خاطر سنتهای ناپسندی چون چهارشنبه سوری ،اسراف کاریها و… وتایید نوروز به خاطر سنتهای پسندیده ای مثل نظافت ،خانه تکانی ،نیکوکاری ،صله رحم …باشد .
این احتمال هم وجوددارد که روایات تایید ،شاید به جهت نزدیک بودن این روز با حادثه غدیر وولایت امیرالمومنان (علیه السلام )باشد؛چرا که براساس برخی محاسبات ریاضی ونجومی ،جریان غدیر در سال دهم هجرت در روز 27اسفند ماه بوده است .پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم )نیز تا سه روز جهت بیعت گرفتن در سرزمین غدیر درنگ کردند .پس نوروز سال دهم هجرت هم زمان با غدیر بود. (جوادی آملی ،1390،ص765)
شایان ذکر است که بعضی از سنتهای خوب عید نوروز(پاکیزگی ،صله رحم ،هدیه دادن ) در اسلام سفارش شده است .بنابراین عیدنوروز به خاطر سنتهای پسندیده ای که دارد ممدوح است وبزرگان دین به این امر مبادرت می ورزیدند .اما چهارشنبه سوری ازطرف هیچ یک ازبزرگان تایید نشده است .